Β' ΤΟ ΜΟΙΡΟΛΟΓΙ ΤΗΣ ΦΩΚΙΑΣ
I. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ - ΒΑΘΜΙΔΕΣ
α. Ανάγνωση του διηγήματος (προηγήθηκε στο προηγούμενο μάθημα)
β. Εξέταση των συνολικών αφηγηματικών τρόπων:« διήγησις« εσωτερικός μονόλογος« περιγραφή
γ. Είδος περιγραφής: περιγραφή-θέαμα (της φύσης, του κοιμητηρίου, της Ακριβούλας)
δ. Η τυπολογία της περιγραφής:« παντώνυμο (αντικείμενο περιγραφής)« ονοματολογία« κατηγορήματα
ε. Οργάνωση της περιγραφής (ποσότητα - πληρότητα - ομοιογένεια)[Η περιγραφή στον Π. γίνεται αντιληπτή ως συνδυασμός του ρεαλιστικού με ποιητικά στοιχεία, γι’ αυτό και έχει χαρακτηριστεί και ως ρομαντική (λυρική).]
στ. Λειτουργία της «ομιλούσας» περιγραφής« Οι περιγραφές παρουσιάζονται συχνά ως παρεκβάσεις που ανατρέπουν την ιεραρχία, που θέλει την περιγραφή ancilla narrationis και τη δεδομένη αναλογία, ώστε η περιγραφή να χρησιμοποιείται ως φόντο της δράσης. Οι παπαδιαμαντικές περιγραφές δεν είναι «διακοσμητικές», δεν περιορίζονται σε ένα επιφανειακό αισθητικό ρόλο, αλλά συχνά έχουν χαρακτήρα συμβολικό (λυρικό-ρομαντικό).« Η αφήγηση μοιάζει να αναστέλλεται (επιβράδυνση) και να καθυστερεί, με αποτέλεσμα να κυριαρχεί συχνά η εντύπωση της στατικότητας, μολονότι η περιγραφή μπορεί να αναπτύξει μια δική της αυτόνομη χρονικότητα. Συγκεκριμένα, η λεπτομερέστατη περιγραφή της φύσης προοικονομεί την παγίδευση της Ακριβούλας και τον αναπόφευκτο πνιγμό της. Η ρεαλιστική αλλά ταυτόχρονα και λυρική εικόνα του κοιμητηρίου περιλαμβάνει και τα δύο κυρίαρχα μοτίβα: τη ζωή και το θάνατο.« Η έλλειψη πλοκής αναπληρώνεται από ένα είδος εσωτερικής δράσης. Σ’ αυτήν ανήκουv η «καθήλωση» της γρια-Λούκαινας στις μνήμες πόνου, θανάτων και ξενιτεμών, η «καθήλωση» του βοσκού στο αμέριμνο παίξιμο της φλογέρας, η «καθήλωση» της γολέτας στο αδιέξοδο του λιμανιού. Και όλα αυτά τυλιγμένα σε διάσπαρτα περιγραφικά στοιχεία, που περιέχουν το ποιητικό μέρος του κειμένου. Ο χώρος, οι δειλινές στιγμές, τα «μνημούρια» που γίνονται λάμποντα, το μικρό κορίτσι που αποπλανάται από τη μαγεία της μουσικής, η παίζουσα φώκια, η γολέτα με τα άσπρα πανιά. Ένας απλοϊκός αλλά και τραγικός μύθος, δοσμένος και τυλιγμένoς μέσα σε μια όχι φωναχτή αλλά υποβλητική ποιητική ατμόσφαιρα. O πεζός λόγος που λίγο θέλει να μεταπέσει σε ποιητικό γεγονός, που όμως συνυφαίνεται με τη ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας και της ζωής.« Όλα τα στοιχεία (το απόκρημνο του τοπίου, το πέσιμο της νύχτας, η αθωότητα του κοριτσιού, ο ήχος της φλογέρας που πνίγει την απελπισμένη κραυγή της Ακριβούλας) λειτουργούν ως πολλαπλές παγιδεύσεις για την Ακριβούλα, που, τελικά, χάνεται στο αδιέξοδο του γκρεμού και της αφέγγαρης νύχτας. Μέσα, βέβαια, στο απλοϊκό νήμα της αφήγησης και στα πολλά στοιχεία που παγιδεύουν το αθώο κορίτσι, κρύβεται μια συγκεκριμένη αντίληψη: σε όλες τις στιγμές μας, ακόμη και τις πιο ευφρόσυνες (όπως αυτές της Ακριβούλας την ώρα που άκουγε τη φλογέρα), η χαρά και ο πόνος, η ζωή και ο θάνατος συνυπάρχουν άρρηκτα και όλα, τελικά, καταλήγουν στην παγίδευση του ανθρώπου μέσα στο δίχτυ του πόνου και του βασανισμού.
ζ. Τελική αποτίμηση: Η περιγραφή - θέαμα στον Π. δείχνει ανώτερη από τη δράση.
ΜΕΘΟΔΟΙ- έμφαση στη σπουδαιότητα- ερωταποκρίσεις- διερεύνηση προγενέστερων γνώσεων (από το διδαχθέν διήγημα του Αλ. Παπαδιαμάντη «Πατέρα στο σπίτι»)- συζήτηση
II. ΑΝΑΘΕΣΗ ΚΑΤ’ ΟΙΚΟΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ
Ποια στοιχεία συντελούν στο χαρακτηρισµό του διηγήµατος ως ηθογραφικού;
Ένας από τους στόχους του συγγραφέα στα διηγήµατά του είναι η συµµετοχή της φύσης στον ανθρώπινο πόνο. Πώς επιτυγχάνεται αυτό στο διήγηµα;
Να προσδιορίσετε το χώρο και το χρόνο του διηγήµατος και να ερµηνεύσετε τη λειτουργία τους στην πλοκή του διηγήµατος.
Περιγράψτε την εικονοποιία του συγγραφέα που αναφέρεται α) στη φύση και β) στον άνθρωπο.Αφού ξεχωρίσετε τις εικόνες του διηγήµατος (σε στατικές, κινητικές ή ηχητικές), να επισηµάνετε τη λειτουργία τους στο κείµενο.
Πώς πετυχαίνει ο συγγραφέας να προσδώσει ρεαλισµό στο διήγηµα;
Σε ποια σηµεία του κειµένου λειτουργεί ο εσωτερικός µονόλογος και πώς;
Ο θάνατος κατά κάποιο τρόπο προκαθορίζεται από την αρχή του διηγήµατος. Ποια στοιχεία θα µπορούσαν να µας οδηγήσουν σε αυτή τη διαπίστωση;
Ποια αίσθηση προκαλεί η περιγραφή του κοιµητηρίου κατά την ώρα του ηλιοβασιλέµατος;
Περιγράψτε την εικόνα του πνιγµού της Ακριβούλας και τη λειτουργία της στο διήγηµα.
Να προσδιορίσετε τη λειτουργία των φυσικών στοιχείων στη σκηνή του πνιγµού της Ακριβούλας µε τη βοήθεια του κειµένου του Οδ. Ελύτη που ακολουθεί:
«Μια απέραντη συµπόνια, πιο χτυπητή ακόµα στην περίπτωση της Ακριβούλας, όπου πια οι άνθρωποι, έτσι κι αλλιώς, χωρίς ίσως να το θέλουν, παρουσιάζονται αδιάφοροι για το χαµό της µικρούλας, που βυθίζεται µέσα στα κύµατα τη στιγµή που ίσα ίσα βυθίζεται κι ο ήλιος· ενώ το µοιρολόι για έναν τέτοιο χαµό αναλαµβάνει να το πει µια φώκια, µια απλή, συµπονετικιά φώκια, και κανείς άλλος. Εδώ θαυµάζει κανείς τις σκηνοθετικές ικανότητες του διηγηµατογράφου. Παρουσιάζει την ανθρωπότητα να λειτουργεί εξακολουθητικά σαν µια µηχανή άψυχη: ο βοσκός παίζει το σουραύλι του, η γρια-Λούκαινα, φορτωµένη την αβασταγή της, ανεβαίνει στο µονοπάτι, κι η γολέτα βολτατζάρει στο λιµάνι. Συνεχώς η δυσπιστία προς την ασφάλεια που µπορεί να προσφέρει το έδαφος των ανθρωπίνων είναι - και µε πολύ έντονο τρόπο- αναπτυγµένη στον Παπαδιαµάντη· αλλά και το πάτηµα του άλλου του ποδιού στα πέραν του κόσµου τούτου, πολύ σταθερό. Η επί γης ευτυχία είναι µια στιγµούλα, και η στιγµούλα αυτή ένα σκαλοπάτι για να περάσεις από το άλλο µέρος, το µέρος του θανάτου.»
http://users.sch.gr/papangel/sch/lit/mk.papadiamantis_mirologi.htm
http://users.sch.gr/papangel/sch/lit/ph.papadiamantis_mirologi-fokias.htm
